ADHD: Rối Loạn Tăng Động Giảm Chú Ý

ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder – Rối loạn tăng động giảm chú ý) là một trong những rối loạn phát triển thần kinh phổ biến nhất, ảnh hưởng đến cả trẻ em và người lớn. Không đơn thuần là “nghịch ngợm” hay “lười biếng”, ADHD là một tình trạng y tế thực sự, đòi hỏi hiểu biết, đồng cảm và hỗ trợ y tế đúng cách. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ ADHD dưới góc nhìn khoa học, với các mục: nguyên nhân, triệu chứng, tác hại, cách chữa và lời khuyên từ các chuyên gia y tế toàn cầu.

ADHD Là Gì?

ADHD là một rối loạn phát triển thần kinh đặc trưng bởi ba nhóm triệu chứng chính:

• Giảm chú ý: Khó tập trung, dễ xao nhãng, quên trước quên sau.
• Tăng động: Luôn vận động, khó ngồi yên lâu.
• Xung động: Hành động mà không suy nghĩ, nói chen lời người khác.

ADHD thường xuất hiện từ thời thơ ấu, nhưng có thể tiếp tục kéo dài đến tuổi trưởng thành nếu không được can thiệp hiệu quả.a

Nguyên Nhân Gây ADHD

ADHD không phải do giáo dục sai cách hay do “con hư”. Nguyên nhân của nó là sự kết hợp giữa yếu tố di truyền, sinh học và môi trường:

1. Yếu tố di truyền

Theo các nghiên cứu của Viện Sức khỏe Tâm thần Quốc gia Mỹ (NIMH), có tới 75% khả năng di truyền trong ADHD. Nếu cha mẹ hoặc anh chị em ruột mắc ADHD, nguy cơ mắc của con cái tăng cao.

2. Bất thường thần kinh

• Hoạt động của một số vùng não như vỏ não trước trán (prefrontal cortex) – nơi kiểm soát sự chú ý và lập kế hoạch – thường bị suy yếu ở người ADHD.
• Nồng độ dopamine (chất dẫn truyền thần kinh điều khiển phần thưởng và động lực) thấp hơn mức bình thường.

3. Ảnh hưởng trong thời kỳ mang thai và sinh nở

• Trẻ sinh non, nhẹ cân, mẹ hút thuốc hoặc dùng chất kích thích khi mang thai có nguy cơ cao hơn.

4. Môi trường

• Môi trường nhiều căng thẳng, thiếu ổn định hoặc thiếu hỗ trợ có thể làm trầm trọng thêm các biểu hiện ADHD.

Triệu Chứng ADHD Ở Trẻ Em Và Người Lớn

Ở Trẻ Em:

• Không thể tập trung học, hay quên bài.
• Chuyển từ hoạt động này sang hoạt động khác mà không hoàn thành cái nào.
• Nói chuyện không ngừng, chen ngang người khác.
• Chạy nhảy không kiểm soát, kể cả khi không phù hợp.

Ở Người Lớn:

• Khó hoàn thành công việc đúng hạn.
• Gặp rắc rối trong việc tổ chức, quản lý thời gian.
• Hay quên cuộc hẹn, mất đồ vật cá nhân.
• Dễ mất kiên nhẫn, bốc đồng trong lời nói và hành động.

ADHD không biểu hiện giống nhau ở mọi người. Một số người chủ yếu giảm chú ý, số khác chủ yếu tăng động, hoặc kết hợp cả hai.

Tác Hại Của ADHD Nếu Không Điều Trị

ADHD có thể ảnh hưởng đến nhiều mặt trong cuộc sống cá nhân, học tập và công việc nếu không được can thiệp kịp thời:

• Học tập kém: Trẻ ADHD thường bị đánh giá thấp, dễ bị gắn mác “lười”, dẫn đến giảm tự tin.
• Vấn đề xã hội: Dễ xung đột với bạn bè, bị cô lập hoặc bắt nạt.
• Tâm lý tiêu cực: Trầm cảm, lo âu, rối loạn cảm xúc thứ phát rất phổ biến.
• Nghiện ngập và hành vi nguy hiểm: Người lớn ADHD có nguy cơ cao sử dụng chất kích thích hoặc vi phạm pháp luật.
• Ảnh hưởng công việc và các mối quan hệ: Khó duy trì sự ổn định trong công việc, dễ gây hiểu lầm trong giao tiếp xã hội.

Phương Pháp Điều Trị ADHD

ADHD không thể “chữa khỏi hoàn toàn”, nhưng có thể quản lý hiệu quả với sự phối hợp giữa thuốc men, trị liệu tâm lý và hỗ trợ giáo dục.

1. Dùng thuốc

• Thuốc kích thích (Stimulants): như methylphenidate (Ritalin, Concerta) và amphetamine (Adderall), giúp tăng dopamine và norepinephrine trong não.
• Thuốc không kích thích: như atomoxetine, hữu ích khi không đáp ứng tốt với thuốc kích thích.
• Các loại thuốc này cần được kê đơn và theo dõi chặt chẽ bởi bác sĩ chuyên khoa.

2. Tâm lý trị liệu

• Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT): giúp cải thiện khả năng kiểm soát cảm xúc, tổ chức công việc và tăng tự nhận thức.
• Đào tạo kỹ năng xã hội: Đặc biệt quan trọng với trẻ em.
• Liệu pháp gia đình: Hướng dẫn cha mẹ cách phản hồi tích cực, hỗ trợ con đúng cách.

3. Giáo dục đặc biệt và hỗ trợ học đường

• Cá nhân hóa phương pháp học.
• Giảm yếu tố gây xao nhãng trong lớp.
• Hỗ trợ từ giáo viên và chuyên viên tâm lý học đường.

4. Phong cách sống và dinh dưỡng

• Ngủ đủ giấc, tập thể dục thường xuyên.
• Giảm đường, thực phẩm chế biến sẵn.
• Thiền, yoga và kỹ thuật thở cũng hỗ trợ kiểm soát cảm xúc và tăng sự tập trung.

Lời Khuyên Từ Các Chuyên Gia Trên Thế Giới

Tiến sĩ Edward Hallowell – Chuyên gia nổi tiếng về ADHD tại Mỹ:

“ADHD không phải là thiếu năng lực mà là sự mất cân bằng điều hành trong bộ não. Với đúng hỗ trợ, trẻ em và người lớn ADHD có thể đạt được thành tựu lớn lao.”

Tiến sĩ Russell Barkley – Tác giả hàng đầu trong lĩnh vực ADHD:

“ADHD không phải là rối loạn về thiếu chú ý, mà là rối loạn về tự kiểm soát thời gian và hành vi. Chúng ta cần dạy người ADHD cách tổ chức cuộc sống, không chỉ dạy họ học tập.”

Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ (APA):

• Hãy tiếp cận ADHD như một tình trạng y tế, không phải vấn đề đạo đức hay kỷ luật.
• Điều quan trọng là can thiệp sớm, liên tục và toàn diện.

Kết Luận

ADHD không nên bị xem nhẹ hay đánh giá qua vẻ ngoài. Đó là một rối loạn thực sự, cần được nhìn nhận với lòng cảm thông và sự hiểu biết. Việc chẩn đoán sớm, điều trị đúng cách và tạo môi trường hỗ trợ có thể giúp người mắc ADHD sống trọn vẹn, đóng góp tích cực cho xã hội.